Biljni toksini uvijek su pomagali slabićima da bez borbe eliminišu neprijatelje, samoubicama da se riješe životnih muka, domorodačkim plemenima da nahrane djecu, a neki su opasniji i od ujeda kobre!
Otrovi su oduvijek zvani oružjem kukavica, zbog toga što je njihova upotreba podrazumjevala hladnokrvno planiranje i produžavanje patnji onoga na koga se primjene. Koristili su ih već prvi ljudi prilikom lova (npr. tubokukarin), a znanje o otrovima, kao i o lijekovima, bilo je rezervisano za istaknute članove zajednice – šamane, plemenske iscjelitelje i slično.
Prvi pisani trag o otrovima datira od 4500 godina prije nove ere, a potiče iz Mesopotamije. I drevni Egipćani su poznavali otrovne biljke, između ostalog savladali su destilaciju kojom su izdvajali otrov iz ploda breskve, koji je bio primjenjivan i kao oružje kriminalaca.
Od svih biljnih otrova najvažnija je bila kukuta, koja je često korištena, bilo kao sredstvo za plemenito samoubistvo, bilo kao službena kazna – njome je pogubljen i Sokrat. Pominje se i u Persiji oko 405 g. prije n.e. i u Rimu oko 331. g. prije n.e. Tokom srednjeg vijeka više pažnje je posvećivno trovanju putem metala i drugih materija, a manje biljnim toksinima. Ipak, tokom 14. i 15. vijeka trovanje je postalo prava umjetnost.
Italijanski alhemičari su shvatili da kombinovanjem otrova mogu dobiti smrtonosnije oružje. Najpoznatiji alhemičari toga doba bili su članovi porodice Bordžija, tako je Cezare otrovao svoga oca, papu Aleksandra VI, već tada popularnim Bordžijinim receptom koji je, uz druge sastojke sadržavao (radi sigurnog efekta) i arsen. Do 17. vijeka su u Veneciji i Rimu otvarane škole za trovanja, a osnovano je i “udruženje” alhemičara zvano Vjeće desetorice. Vjeće bi se, za određenu svotu novaca, postaralo da se neka osoba ukloni.
Ipak, sve to vrijeme otrovne biljke su bile u drugom planu, a vodeći otrovi su bili arsen i strihin. U nekim kulturama se u lovu, kako u davnoj prošlosti tako i sada, upotrebljavaju otrovane strele. Najčešće se pritom koriste biljke (rodovi Antiaris, Strychnos i Stropanthus, biljka Antiaris toxicaria) koje dovode do paralize, konvulzije i srčanog zastoja.
Najpoznatiji biljni otrovi
Cijanid
Sastojak je gorkih badema, lista lovora, višnje i manioke, poznatih otrovnih biljaka od davnih vremena. Da je cijanid uzrok otrovnosti ovih biljaka otkriveno je tek u 18. vjeku. Cijanovodonična kiselina je tečnost koja na sobnoj temperaturi brzo isparava. Smrtonosna doza je 50 mg za kiselinu i 375 mg za oblik soli. Primarna meta koju pogađa je mozak. Simptomi uključuju ubrzano disanje, nesvjesticu, glavobolju, mučninu i komu. Smrt nastupa u roku od tridesetak sekundi.
Ricin
Ricin je protein biljke uljarice Ricinus communis. Otrovna je cijela biljka, a najviše sjemenke: do tri sjemenke mogu biti fatalne za djete, dok su za odraslog čoveka dvije do četiri otrovne, a osam sjemenki fatalno. Ricin spada u najjače biljne otrove, a čak je dvaput jači od otrova kobre. Toksični efekti razvijaju se u roku 2-24 sata. Počinju sa bolom, povraćanjem i prolivom, a za nekoliko dana dolazi do jake dehidracije, žeđi, glavobolje i moguće smrti. Temperatura prie smrti naraste i dovodi do karakterističnog drhtanja. Smrt nastupa u iscrpljenosti i grču. Nema protivotrova, daje se simptomatska terapija.
Strihnin
Strihnin je alkaloid biljke Strychnos nux vomica koja raste u Indiji, Šri Lanki i Australiji. Otkriven je 1818 godine, iako se biljni ekstrakt ove biljke koristio i ranije. Podstiče lučenje kiseline u želucu, pa se koristio za povećanje apetita, a danas služi kao homeopatski lijek. U 19 je vjeku bio dostupan u apotekama, zbog čega se njegova primjena širila. Postojala je i medicinska dijagnostika, strihninska neuronografija, pri čemu se mala količina strihnina ubrizga u određeni dio mozga ili moždine, poslje čega je praćen odgovor organizma i veze među njima.
Smrtonosna je doza od 5 mg/kg težine, tj. oko 350 mg za odraslu osobu. Simptomi trovanja počinju nakon dvadesetak minuta, a uključuju snažne kontrakcije mišića i konvulzije, a smrt nastupa prestankom disanja. Dijagnoza trovanja strihinom teško se postavljala prije razvoja forenzike (danas se odmah vidi u jetri i bubrezima) jer mnoge bolesti imaju slične simptome, na primjer tetanus. Kao protivotrov daju se sedativi (barbiturati) i miorelaksanti te, eventualno, vještačko disanje.
Morfijum
Kao dio opijuma (sok nedozrjelih makovih čaura), koristi se od davnina kao lijek koji popravlja raspoloženje. Hipokrat ga je smatrao “tonikom za sve”, Britanci su ga u Kini mjenjali za čaj i svilu, a kada je dinastija Ching pokušala da zabrani njegovu upotrebu, započeo je Prvi opijumski rat (1839-1842). Paracelzijus ga je prvi pomješao s alkoholom i dobio “loandanum tinkturu”. Godine 1803. Serturner je u Nemačkoj izolovao morfijum i nakon ispitivanja na sebi i dobrovoljcima, dao mu ime po Morfeju, grčkom bogu sna.
Morfijum se veže za opijatne receptore u mozgu, isto kao i prirodni hormoni sreće – enkrfalini i endorfini. Kod nekorisnika smrtonosna je doza od 30 mg, a kod zavisnih je višestruko veća. Simptomi trovanja su suženje zjenica, smanjena frekvencija disanja s depresijom disanja kao vodećim uzrokom smrti. Više je korišten kao sredstvo za samoubistvo nego ubistvo.
U Velikoj Britaniji je od 1876. do 1890. godine bilo 543 smrti trovanjem morfijumom – od toga samo dva ubistva, 30% samoubistva, dok ostalo otpada na slučajno trovanje Uz morfijum (heroin) je vezana i priča o najmasovnijem ubici svih vremena, doktoru Shipmanu iz Londona, koji je ubio najmanje 256, uglavnom starijih, žena, a procjenjeni broj se penje i do 1000, ako se uzme u obzir da je ubijao tokom trideset godina. Osuđen je na doživotnu robiju, tokom čijeg izdržavanja se ubio u zatvoru 2004. godine.
Tubokurarin
Tubokurarin, glavni sastojak otrova kurare, biljni je alkaloid iz biljaka porodice Strychnos, otrov koji su primenjivali amazonski Indijanci tako što su svoje strelice umakali u biljni sok koji je sadržavao ova jedinjenja. Takva strelica, samo okrznuvši kakvog nesretnika, dovodila bi do neizbježne smrt gušenjem, jer toksin izaziva oduzetost mišića, među kojima i onih koji pokreću disanje (dijafragma, interkostalni mišići i skaleni). Tubokuranin je jedinjenje složene molekularne strukture. Upotrebljava se pri operacijama (na srcu ili plućima) ili dijagnostičkim zahvatima (pri zahvatima koji izazivaju snažne reflekse, npr. povraćanje i kašalj, pri endoskopiji, na primjer), kada je potrebno umiriti neke fiziološke pokrete (npr. disanje) ili neke reflekse koji bi mogli da ometaju medicinski postupak.
Otrovno bilje
ATROPA BELLADONNA – Velebilje – Vučja malina – Deadly nightshade
Biljka nosi ime po Atropi, jednoj od tri mitološke boginje koje, po verovanju starih Helena, sjeku konce našeg života, određujući čas naše smrti. Atropis znači neminovan, dok naziv beladona potiče iz 16. vjeka, kada su je u Veneciji žene koristile u kozmetičke svrhe, kao vodicu koja bi im raširila zenice, a one na taj način postajale ljepše. Otrovni su svi djelovi ako se progutaju, a najviše bobice. Ako se uzmu veće doze, javljaju se halucinacije, ubrzan rad srca i umor. Toksične ili smrtonosne doze uzrokuju brz puls, žeđ, suva usta, teško gutanje, nemir i umor, glavobolju, suhu vruću kožu, halucinacije, konvulzije, ataksiju i komu.
ACONITUM NAPELLUS – Modri jedić – Wolfsbane – Monkshood
Ova biljka je korištena kao otrov za strele kod starih Kineza, od kojih potiče i naziv prema reči akontion, što znači strelica. Svi djelovi su otrovni, a najviše vreže i korjenje, i to najjače zimi. Fatalna doza alkaloida je 1 – 6,5 mg, a cijela biljka sadrži 1 gram. S obzirom da ima jake lokalne efekte (gorki ukus, toplota u jeziku, konstrikcija cijele usne šupljine i ždrijela, mučnina), ne spada u česte otrove kojima se vrše ubistva. U prilog mu ide to što simptomi trovanja podsjećaju na koronarnu bolest arterija, pa se tome može pripisati smrt. Pomenuti simptomi uključuju bol u grudima, usporen i nepravilan puls, gubitak govora, mučninu, povraćanje i smrt usljed prestanka disanja. Uz aktivni ugalj, protivotrov je atropin, koji zaustavlja usporavanje rada srca.
CONIUM MACULATUM – Kukuta – Poison Hemlock
Ovo je jedan ili jedini sastojak zvaničnog atinskog otrova kojim su ubijani istaknuti Atinjani, među njima i Sokrat, koji je bio natjeran da sam ispije otrov, zbog toga što je negativno uticao na mladež Atine. Glavni sastojak je alkaloid konin, a više ga ima u toplijim uslovima. Može se uništiti grijanjem, odnosno kuhanjem, ali bolje je uopšte ne riskirati. Simptomi trovanja su drhtavica, nekoordinisanost, raširene zenice, slab rad srca, hladni udovi, koma i smrt do koje dolazi usporavanjem rada srca i prestankom disanja.
